Trio fortepianowe, 1934
Trio fortepianowe Andrzeja Panufnika to utwór, który otwiera katalog jego twórczości, opus 1 i jedyna zachowana kompozycja przedwojenna. A właściwie zrekonstruowana – po tym bowiem, jak wszystkie partytury Panufnika napisane do 1944 roku spłonęły w wyniku Powstania Warszawskiego, trzy z nich kompozytor zdecydował się zrekonstruować z pamięci. Trio fortepianowe jest jednym z nich (obok Uwertury tragicznej na orkiestrę i Pięciu polskich pieśni wiejskich na chór sopranów unisono i instrumenty dęte).
Trio fortepianowe, wykonane w Warszawie po raz pierwszy w roku 1936, zostało bardzo ciepło przyjęte przez krytyków, zwracając ich uwagę na młodego kompozytora. Jan Maklakiewicz pisał o utworze tak:
Trio fortepianowe Panufnika tętni szerokim rozmachem, nurtem żywiołowego temperamentu artysty o dużej kulturze muzycznej. Akcenty młodzieńczych buntów, zmagań i poszukiwań, akcenty mocne i zdecydowane, owiane najszczerszym romantyzmem świeżych porywów inwencji tematycznej o nieprawdopodobnie bogatej i różnorodnej skali uczuciowej, które słyszymy w muzyce Panufnika, naprowadzają nas na pewne analogie z muzyką Brahmsa. Bogatą treść wewnętrzną swego Tria fortepianowego zamknął Andrzej Panufnik w wytworne i barwne ramy zewnętrzne. Sugestywna czystość i szczerość natchnienia młodego kompozytora zawładnęła odtwórcami. (...) Kompozycja Panufnika (...) – to nowa, bardzo poważna pozycja w naszym życiu muzycznym. Zasługuje w pełni na najszersze zainteresowanie. Powinna mocniej zaakcentować swoje rewelacyjne przyjście.
Budowa formalna Tria odnosi się wyraźnie do tradycyjnego modelu klasycznego. Utwór składa się z trzech części: rozbudowanego allegra sonatowego, poprzedzonego wolnym wstępem (Poco adagio – Allegro – Poco adagio), pieśniowej, pięknie lirycznej części drugiej (Largo) oraz wirującego, tanecznego scherza (Presto). Jednak ten młodzieńczy utwór Panufnika ukazuje już wiele cech typowych dla jego późniejszej twórczości - do których należy klarowność konstrukcji formalnej, przemyślanej w najdrobniejszych szczegółach, ale też i wypełnienie jej oryginalną treścią o głęboko emocjonalnym wyrazie. Jeśli więc nawet upatrywać zbieżności stylistyki Tria fortepianowego z niezwykle popularnym przed wojną neoklasycyzmem, to bez wątpienia indywidualny rys utworu, którym jest jego głęboka ekspresja, odróżnia go od typowych produkcji neoklasycznych tego okresu i sprawia, że wciąż chętnie sięgają po niego kolejne pokolenia wykonawców.
